سازمان تبلیغات اسلامی در چارچوب رهنمودهای حضرت امام (ره) و مقام معظمرهبری، سیاستهای فرهنگی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی و برنامههای پنجساله، اقدامات و فعالیتهای ارزشمند و گستردهای را در طول حیات خویش به ثبت رسانده و منشاء خدمات ارزندهای در کشور بوده است. جذابیت، استمرار و پویایی فزاینده این فعالیتها بیشک، نیازمند بررسی، بازنگری و هماندیشی در فرایند برنامهها و عملکردها براساس شاخصهای معتبر میباشد تا میزان انطباق فعالیتها با رهنمودها، سیاستها و برنامههای مصوب افزایشیافته و اثربخشی فرهنگی، مذهبی و تبلیغی سازمان در گستره اجتماع و بویژه در میان نسل آینده ساز جوان و نوجوان بیشتر گردد. بدین دلیل انجام این ارزیابی و استفاده از نتایج آن برای ارتقاء عملکرد سازمان یک ضرورت تام و الزامی تلقی میشود.
براساس ابلاغیه ۶۰۶۵ / د ش مورخ ۳ / ۱۲ / ۱۳۸۲ ریاست محترم جمهوری و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی و در اجرای بند ج۲ و ج ۳ ماده ۱۶۲ قانون برنامه سوم توسعه (۱۳۸۳ـ ۱۳۷۹)، هیئت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی نسبت به ارزیابی سازمان تبلیغات اسلامی، اقدام نمود. در فرایند ارزیابی پس از ابلاغ شاخصهای مهمی چون میزان تحقق رهنمودهای حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری مدظلهالعالی، سیاستهای فرهنگی جمهوری اسلامی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی و برنامه پنجساله سوم توسعه که سازمان تبلیغات اسلامی ملزم به اجرای دقیق و قانونی آنها بود، این سازمان گزارش فعالیتهای خود را در طی سالهای برنامه سوم توسعه (۱۳۸۳ـ ۱۳۷۹) برای هیئت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی ارسال نمود. گزارش ارسالی توسط هیأت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی بررسی و ارزیابی گردید. نتایج این ارزیابی عبارتند از:
سازمان تبلیغات اسلامی دارای نقاط قوت برجستهای از نظر اهداف و مسئولیتها، ویژگی انقلابی و دینی و مردمی بودن، ارتباط مستقیم با نهاد رهبری معظم انقلاب اسلامی، امکان استفاده از بودجههای دولتی و غیردولتی، داشتن جایگاه معین در برنامههای پنج ساله و گستردگی در شهرها و روستاهای سراسر کشور میباشد و از این نظر کارکردهای آن مهم و ارزشمند بوده و توانسته است در راستای تحقق اهداف عالیه نظام جمهوری اسلامی حرکت نماید.
فعالیتهای گسترده سازمان در۳ معاونت و ۹ دفتر و نهاد وابسته و همچنین نوآوریهایی مانند تأسیس مؤسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان، خبرگزاری مهر، دبیرستان معارف اسلامی، امکانات نرمافزاری مساجد، مجتمعهای فرهنگی و رفاهی و نظایر آن ها متنوع و عموماً مثبت ارزیابی میشود.
تعیین اولویتهای اجرایی براساس مبانی و شاخصها و همکاری در جهت تدوین وظایف دینی و تبلیغی سازمانهای مرتبط در برنامه ۵ ساله چهارم توسعه (ماده۱۰۶) و ارائه آمارها و جداول مقایسهای فعالیتها طی سالهای برنامه سوم توسعه (۸۴-۱۳۷۹) ارزشمند تلقی میشود.
مستندات ارائه شده از سوی سازمان فاقد ارزیابیهای درونی است. بنظر میرسد سازمان نسبت به ارزیابی اثربخشی فعالیتهای خود در میدان مخاطبان توجه شایسته نشان نمی دهد.
عنایت سازمان به ایجاد ساز و کار مناسب برای ارزیابی درونی، امکان ارزیابی جامع بیرونی و میزان اثربخشی در تحقق اهداف و سیاستهای فرهنگی را تسهیل خواهد کرد.
گستردگی بیش از اندازه مأموریت ها و وظایف سازمان، کمبود نیروهای انسانی متخصص، تداخل وظایف با سازمانهای دیگر، درگیرشدن بیش از حد در اجرا و نیاز بهتوجه بیشتر به امر آموزش و پژوهش از اهم چالشهای سازمان میباشد.
سازمان تبلیغات اسلامی به لحاظ رویکرد جذب مخاطبان باید یک سازمان عمومی باشد. در حالیکه فعالیتهای آن بیشتر متوجه مخاطبان و گروههای خاص و فعال در امور مذهبی بوده است، در عین حال توجه ویژه سازمان به راهاندازی نشست ها و گفتگو با جوانان و دیگر اقشار جامعه قابل تقدیر میباشد.
سازمان در توسعه نهضت قرآن آموزی به ویژه در امور معطوف به آموزش روخوانی و روانخوانی موفقیت نسبی داشته است؛ اما در واگذاری امور اجرایی و آموزشی به نهادهای مردمی احتیاط ورزیده است. با این وجود فعالیتهای سازمان در سازماندهی کانونهای قرآن آموزی مردمی مثبت ارزیابی میشود. همچنین رویکرد سازمان در افزایش کیفیت و آموزش مربی قرآن قابل تقدیر است.
با وجود تمهیداتی که از سوی سازمان برای افزایش تعداد مبلغان اعزامی و گسترش پوشش تبلیغاتی در کشور صورت میگیرد، نیاز به مبلغ در سطح ملی تأمین نشده است. از جمله دلایل این امر کمبود ساختاری سرانه مبلغان و مبلغات نسبت بهجمعیت کشور، ناهماهنگی در وظایف نهادهای اعزام کننده و در آموزشهای تبلیغات دینی است. در هر حال تلاش سازمان برای افزایش کیفیت اعزام، پشتیبانی و ارزشیابی عملکرد مبلغان قابل تقدیر است.
حوزه هنری سازمان با وجود تلاشهای ارزشمند استادان و مربیان هنوز شرایط مطلوبی را از منظر تربیت هنرمندان متعهد و دارای حس دینی نشان نمیدهد؛ رویکرد های جدید حوزه هنری به کیفیت آموزشی، نخبهگزینی و راهاندازی مراکزی برای ارتباط با هنرمندان شهرستانی و ایجاد محیطهای اسلامی ـ هنری مثبت ارزیابی میشود. همچنین اقدامات حوزه در کاهش و تعطیلی فعالیتهای غیر مفید قابل تقدیر میباشد.
مؤسسه تبیان از جمله نهادهای ارزشمند وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی است که با کادر کارآمد و به صورت روز آمد اداره میشود و در مدت کوتاه منشأ خدمات مفیدی بوده است. اما تولید و ارائه کالاها و خدمات فرهنگی و نرمافزارهای غیر ضرور و غیرمرتبط با حوزه دین تا حدودی رسالت اصلی این مؤسسه را تحتالشعاع قرار میدهد و مفید بنظر نمیرسد.